D.A.B. de Wortketel.

Hieronder zie je een opsomming van materialen die voor het brouwen van bier erg belangrijk zijn, maar die door de meeste van ons waarschijnlijk aangeschaft moeten worden. Verderop in het verhaal worden nog meer materialen besproken maar de meeste daarvan zullen in een gemiddeld huishouden wel aanwezig zijn.

• Maischketel annex brouwketel.
• Brander.
• Schrootmolen.
• Hevel filter of wortverzamelpijp.
• Koeler.
• Gistingsfles of vat.
• Waterslot.
• Hevel.
• Thermometer.
• Hydrometer (SG-meter).
• Maatglas.

De thuisbrouw apparatuur

Als thuisbrouwer hebben we uiteraard niet zomaar de beschikking over koperen of roestvrij stalen brouwketels en/of gistingstanks. Desondanks zijn we in staat een heel goed biertje te brouwen met relatief eenvoudige middelen. We laten het aan de inventiviteit van de beginnende brouwer over om zelf dingen aan te schaffen. Zelf ben ik geregeld naar een rommelmarkt geweest en vaak kun je daar goedkoop aan je materiaal komen, maar dit staat een ieder natuurlijk vrij. In de gemiddelde huishoudens is e.e.a. ook wel voorhanden. De belangrijkste dingen die nodig zijn worden hier opgesomd.

De maischketel annex brouwketel

In principe voldoet iedere geëmailleerde of roestvrijstalen ketel, mits hij maar voldoende groot is. Aangezien de meeste recepten uitgaan van 10 liter bier, moet de ketel minimaal 15 liter inhoud hebben. Je hebt in het begin namelijk altijd veel meer dan 10 liter wort (ook rekening houdende met het verdampen van het wort). We gebruiken de ketel dus in twee fasen van het brouwproces. Eerst om in te maischen en later om het wort in te koken. Wil iemand twee ketels, 1 om in te maischen en 1 om in te koken, dan is men natuurlijk vrij om dit te doen. Noodzakelijk is het niet maar wel makkelijk (je kunt als je capaciteit groter is alvast een hoeveelheid opzetten om te koken terwijl je nog aan het spoelen bent).

Brander

De brander dient er natuurlijk voor het geheel te verwarmen. Bij kleine brouwsels, tot 15 liter is een pit van het gas fornuis wel voldoende. We zitten echter al snel aan de capaciteit van dit soort branders en dienen dan over te gaan op andere, grotere branders. Een voorbeeld daarvan vind je hier.

Schrootmolen

De schrootmolen dient voor het fijnmalen van de mout voor het brouwen. Zorg ervoor dat het schroten niet te fijn gebeurd. We willen eigenlijk dat de kafjes van de korrel heel blijven en de korrel zo fijn mogelijk gemalen wordt. Dit lukt echter niet, dus moeten we zoeken naar een compromis. Ergens er tussen in dus. Zorg in ieder geval dat je de molen verstellen kunt. Schrootmolens zijn er in verschillende vormen. Van goedkoop tot zeer duur. De eenvoudigste is een gietijzeren molen van rond de 70 €. Zie onderstaande foto. Deze molen werkt met tegen elkaar draaiende schijven.

Foto: Ruud Hölscher

spoelwaterpan

Dit is een kleinere pan dan de maischketel annex brouwketel. Hij dient ervoor om het spoelwater welke we tijdens het spoelen gebruiken op te warmen naar 80 graden en daar ook te houden. In feite kan elke willekeurige pan dienst doen als spoelwaterpan. In de meeste keukens vinden we wel een soeppan die deze taak op zich kan nemen.

Hevelfilter of wort verzamel pijp

Dit filter bestaat uit een stelsel van koperen waterleidingpijpen, met daarin gleuven van 1 mm. breed, tot halverwege de pijp, gezaagd. Deze pijpen worden met de gleuven naar beneden op de bodem van de maischketel gelegd. Via een gesloten pijp die omhoog loopt tot boven de maischketel kan het gefilterde wort uit de pan geheveld worden. Aan de pijp, die boven de ketel uitsteekt, wordt een lange doorzichtige slang, een aquariumslang, geschoven. Bevestig aan de andere uiteinde van de slang een kraantje. Uit deze slang kan dan de gefiltreerde wort geheveld worden.

Het leidingen stelsel zoals dat op de bodem komt te liggen kan verschillende vormen hebben. Zorg er in ieder geval voor dat een zo groot mogelijk gedeelte van de bodem meegenomen wordt.

Voorraadbussen

Je moet de mout en hop droog en zoveel mogelijk luchtdicht bewaren. Je kunt daarvoor dus bijv. blikken met een goed afsluitbare deksel. Of plastic dozen gebruiken.

Weegschaal

Voor het afwegen van de hoeveelheden mout voldoet een eenvoudige keukenweegschaal, maar aangezien het bij het afwegen van de hop om hoeveelheden gaat van bijv. 5 of 10 gram is ter aanvulling hierop een elektronische keukenweegschaal nodig of een eenvoudig diëet weegschaaltje.

Koelspiraal

Als we het wort gekookt hebben moet de vloeistof snel gekoeld worden. Dat is vanwege het infectiegevaar. Het is een van roodkoperen buis gemaakte spiraal welke je in de hete wort houdt en waar doorheen je langzaam koud water laat stromen. Op deze wijze heb je in een kwartiertje het wort gekoeld tot een graad of twintig. Je kunt ook de hete pan in een vat met koud water buiten zetten en met de tuinslang geregeld het warme koelwater vervangen door koud water (laat wel het deksel op de pan, dit i.v.m. infectiegevaar van buiten).

Pollepel

Deze wordt gebruikt voor het doorroeren van het wort. De lepel dient voldoende groot en stevig te zijn. De beste materialen voor een dergelijke 'brouwerslepel' zijn hout (beuken)of roestvrij staal. Plastic lepels zijn in verband met de kooktemperatuur waarop het wort gebracht wordt zeker af de raden. De brouwerslepel dient voldoende stevig te zijn en van een zodanig groot formaat dat het wort goed doorgeroerd kan worden.

Maatbeker

Met de maatbeker wordt over het algemeen alleen hele liters water afgemeten. Een transparant plastic maatbeker met een capaciteit van minstens 1 liter voldoet in alle gevallen uitstekend. Iedere normale maatverdeling is acceptabel. Uiteraard voldoet een roestvrij stalen maatbeker ook.

Schuimspaan

Een schuimspaan van roestvrij staal voldoet uitstekend en we gebruiken hem om als het wort kookt de uitgevlokte eiwitten mee af te scheppen.

Gistingfles of vat

De gistingsfles of het gistingsvat wordt gebruikt om het wort in te laten vergisten tot bier. Kies altijd een inhoud die ±1,5 keer de te brouwen hoeveelheid is, aangezien er bij het vergisten nogal wat schuim kan ontstaan. Met de gistingsfles of het vat kunnen we het bier vrijwel hermetisch afsluiten van de buitenlucht door middel van een waterslot. Door een dergelijke afsluiting wordt het besmettingsgevaar door andere micro-organismen geminimaliseerd.

foto: Ruud Hölscher

Een gistingsfles heeft enkele nadelen ten opzichte van een vat. Ten eerste is het van glas dus breekbaar en ten tweede speelt het gewicht een rol. Een brouwsel van 40 liter in een fles, is niet meer te tillen en wordt dus moeilijk om te transporteren. Je zou dit kunnen oplossen door de fles op een plank met wieltjes er onder te zetten. Ten derde laat een vergisting altijd een ring van hopharsen op de wand achter welke uit een fles moeilijk te verwijderen is. Een curver vat waarvan het deksel is aangepast om een waterslot te kunnen plaatsen heeft deze nadelen niet. Plastic echter wordt op den duur door het schoonmaken behoorlijk bekrast en hierin kunnen micro-organismen zich verbergen waardoor ze moeilijk te doden zijn. Ontsmettingsmiddelen hebben namelijk een bepaalde contact periode nodig om te werken en dit wordt in de krassen dus moeilijker. (let op: het hoeft dus niet zo te zijn dat deze krassen zichtbaar of voelbaar zijn. Micro-organismen zijn erg klein) Waar men uiteindelijk voor kiest is dus een afweging die men zelf moet maken. Mijn voorkeur gaat uit naar glas omdat met de genoemde problemen te leven valt en ik zelf een keer een infectie in mijn bier heb gehad ten gevolge van de problemen met een vat. Bovendien vind ik een fles mooier. Maar dat is puur persoonlijk.

Het waterslot

Het waterslot zorgt samen met een rubber stop voor een hermetische afsluiting van het bier met de buitenlucht. De rubber stop wordt als een kurk in de flessenhals gebracht (niet te ver natuurlijk want je moet hem er later weer gemakkelijk kunnen uithalen) en hierin plaats je het waterslot dat voor bijna de helft gevuld is met water. Het gistende bier is hiermede geheel van de buitenlucht afgesloten en het koolzuurgas, welke tijdens de gisting wordt geproduceerd, kan door het water ontsnappen. De fles mag uiteraard niet gasdicht worden afgesloten omdat de druk in de fles door het koolzuurgas, zodanig zou gaan oplopen dat de fles zelfs zou kunnen exploderen. Een goedkoop waterslot van plastic voldoet prima aan onze wensen. Glazen uitvoeringen zijn over het algemeen alleen maar nodeloos duur en zeker niet nodig.

www.brouwland.com

De hevel

De hevel wordt gebruikt om het bier van de gistingsemmer naar de gistingsfles te transporteren. Ook bij het bottelen wordt de hevel gebruikt. Diverse uitvoeringen zijn er te koop, van zeer eenvoudige tot zeer luxueuze. Een eenvoudige en goedkope hevel volstaat echter prima voor ons doel. Deze hevel bestaat uit een hard plastic aanvoerbuis eventueel voorzien van een droesemkap (een soort plastic dopje dat dient te voorkomen dat de gist die immers op de bodem ligt meegezogen wordt), en een dunne soepele slang met een eenvoudig kraantje.

De thermometer

De thermometer wordt gedurende het hele brouwproces gebruikt om de temperatuur te meten van brouwwater, maisch, wort, spoelwater en afgekoelde wort. Hij dient een nauwkeurigheid te hebben van een graad Celsius en een schaal lopend van nul tot honderd graden. Een eenvoudige uitvoering is aan te bevelen.

De hydrometer

De hydrometer, densimeter of SG meter (Soortelijk Gewicht). Deze geeft aan welk soortelijk gewicht het wort heeft voordat de gisting begint en welk alcohol percentage het bier krijgt en hij geeft na de gisting een indicatie of er gebotteld kan worden of niet. Om het percentage alcohol te bepalen meet je het soortelijk gewicht voor de gisting en na de gisting.

Het maatglas

Het maatglas wordt gebruikt om het bier tijdens het gistingsproces te testen op S.G., kleur, smaak en reuk. Het maatglas dient groot genoeg te zijn om er met de hydrometer het SG in te meten. Een groter maatglas is zeker niet nodig en een kleiner exemplaar is onbruikbaar. Een glazen exemplaar met een voet heeft zeker de voorkeur. Een maatglas is echter dun en relatief hoog, men dient dus voorzichtig te zijn met het gebruik anders vallen ze om. Er zijn ook plastic uitvoeringen verkrijgbaar en de kans op breuk is daarmee weggenomen, deze worden echter na een paar jaar troebel en dienen dus vaker vervangen te worden. Het is aan te bevelen het geteste bier op te drinken of weg te gooien en zeker niet terug te doen bij het gistende bier. (besmettings gevaar!!!) 

Hydrometer en maatglas in de praktijk.

 
Hiermee zijn we aan het einde gekomen van de voorbereidende theorie. In alles wat we hierboven hebben gemeld zijn we er van uitgegaan dat we het budget enigszins in de gaten willen houden als we beginnen met bier brouwen. Er zijn voor de verschillende materialen die genoemd zijn altijd wel betere en of mooiere alternatieven te vinden welke echter vaak duurder zijn. elders op deze site kunt u informatie vinden over andere materialen en gebruiksvoorwerpen. Let wel, de mogelijkheden zijn bijna eindeloos. We kunnen nu beginnen aan het bespreken van de echte handelingen: het bierbrouwen.

Jan Spoelstra